Let's save from oblivion

Joachim Utech in Białogard.

Thanks to the efforts of the Białogard Poviat, the City of Bialogard, the Museum in Koszalin and the Museum of the Pomeranian Dukes' Castle in Darłowo, a unique collection of copies of Joachim Utech's works in Białogard was created. This unique collection was created with the substantive support of the Center for Culture and European Meetings in Białogard.

I received an invitation to collect and make 16 copies of the casts of Joachim Utech's works directly from the Mayor of the City of Białogard, and the realization and process of preparing works for exhibiting for permanent use in the Białogard municipal gallery was possible thanks to the implementation of the project entitled Polish-German heritage of the city of Białogard.

 

 

Czytamy w katalogu do wystawy...

Joachim Utech (1889-1960) – czołowy pomorski rzeźbiarz, rysownik i pedagog. Znakomity przedstawiciel i niezwykła indywidualność nowoczesnej sztuki niemieckiej I połowy XX wieku.

Joachim Utech chociaż tworzył w różnych materiałach – terakocie, drewnie i kamieniu swoje najwspanialsze dzieła stworzył w granicie, pospolitym głazie narzutowym jaki spotyka się na pomorskich polach i łąkach.
Geneza i charakter sztuki Utecha tkwią głęboko w najmłodszych latach artysty. Pierwsze inspiracje artystyczne w domu rodzinnym pradziadka i dziadka – białogardzkich mistrzów budowlanych i rzeźbiarzy, upodobanie do obserwacji przyrody i kontakt z muzyką – to wszystko kształtowało i przepełniało młodocianą duszę przyszłego rzeźbiarza. Szczególne umiłowanie pomorskiego krajobrazu a także stosowne wykształcenie artystyczne, wreszcie kontakty z nurtami awangardy niemieckiej dały podłoże dla talentu artysty. Jego twórczości, która pomimo wielu inspiracji: ekspresjonizmem, sztuką egzotyczną, archaiczną, grecką wreszcie średniowieczem nie zatraciła nigdy własnego indywidualnego wyrazu.
Dla wczesnego okresu twórczości charakterystyczne są prace wykonywane z wypalanej gliny i drewna. Powstawały wówczas liczne terakotowe przedstawienia figuralne i studia portretowe. Prace drewniane z tego czasu pozostawały pod wyraźnym wpływem ekspresjonizmu zapewne za sprawą zetknięcia się z Berlińską Secesją i grupą Die Brücke. Jednak uznanie i znaczące sukcesy na arenie międzynarodowej przyniosły artyście dopiero jego charakterystyczne głowy granitowe. Już jedna z pierwszych prac kamiennych, wykonanych w 1930 roku zatytułowana „Chińczyk” trafiła do zbiorów Berlińskiej Galerii Narodowej. Ogromnym sukcesem rzeźbiarza okazał się udział w 20. biennale w Wenecji. Wystawioną wówczas pracę „Stary pasterz” zakupił Mussolini dla Muzeum Narodowego w Rzymie, a „Dziewczynkę z lokami” nabyła Galeria Moderna w Wenecji. Po tym sukcesie Utech otrzymał zaproszenie do udziału w światowej wystawie w Paryżu w 1937 roku.
Tę tak świetnie zapowiadającą się karierę na arenie międzynarodowej zahamować miała jednak polityka nowego rządzącego reżimu w Niemczech. W wyniku zaostrzenia w 1937 roku polityki kulturalnej Utechowi uznanemu za artystę „zdegenerowanego” cofnięto zaproszenie do Paryża oraz usunięto jego prace z ekspozycji muzealnych i galerii.
Pomimo negatywnego osądu władz nazistowskich nie otrzymał zakazu wystawiania swych dzieł i nie popadł w zapomnienie. Dalej brał udział w lokalnych i krajowych wystawach oraz zyskiwał uznanie i popularność u coraz szerszego grona odbiorców. Najpierw w Białogardzie potem także z innych miast Pomorza zaczął otrzymywać zamówienia publiczne od instytucji, szkół, kościołów i od osób prywatnych. W latach trzydziestych artysta cieszył się niezwykle przychylną opinią, a jeden z krytyków zaliczył Utecha wraz z Ernstem Barlachem, Käthe Kollwitz, Rudolfem Bellingiem do artystów „którzy są zdolni do wykonania wielkich zadań w służbie nowego państwa w celu stworzenia nowej niemieckiej kultury”.
Joachim Utech stworzył około dziewięciuset dzieł, z tego ponad 470 w okresie przedwojennym. Na tę ogromną spuściznę składają się przede wszystkim rzeźby granitowe, drewniane i wykonane z wypalanej gliny, a w okresie powojennym także z marmuru, piaskowca, diabazu.
Chcąc rozpatrywać jego twórczość rzeźbiarską w sensie formalnym trudno wykazać „klasyczny” rozwój artysty. Charakterystycznym jest raczej trwanie znanych już i potem powracających, zmodyfikowanych form. Jednak z czasem obok jego figuralnych przedstawień rzeźbiarskich pojawiać zaczęły się nowe formy znacznie uproszczone, syntetyczno-kubizujące a nawet „ślizgające się” formy koliste, jakże bliskie już sztuce Hansa Arpa.
Joachim Utech przede wszystkim rzeźbił głowy; pojedyncze – rybaków, żołnierzy, pasterzy, dziewczęce i kobiece. Stworzył głowy podwójne i potrójne. Wszystkie te głowy i kompozycje figuralne, przedstawienia zwierzęce i fantazyjne powstawały wprost z tworzywa. Są z nim zrośnięte, często nie do końca opracowane, kontrastują w nich płaszczyzny obrobione z partiami zbrużdżonymi o wyraźnym śladzie dłuta. Wszystkie te wizerunki i przedstawienia zwierzęce to formy surowe, schematyczne, archaiczne, uduchowione i wizjonerskie. Ponadczasowe.
Twórczość Joachima Utecha inspirowana była doświadczeniem artystycznym wielu epok, sztuką różnych krajów. W jego rzeźbach widoczne są echa sztuki egzotycznej, antycznej i średniowiecznej. Jednak główny motyw był ciągle ten sam – pomorska kraina i jej mieszkańcy. Temu pozostał wierny także wtedy, gdy musiał opuścić w marcu 1945 roku swoją ojczyznę i rodzinne miasto. Jedną z jego ostatnich rzeźb u schyłku życia zatytułował „Wypędzony” - znana jest też jako „Smutek”.
Joachim Utech w ciągu swego całego artystycznego życia poszukiwał. Najpierw wybierał pomiędzy malarstwem a rzeźbą. Potem, już jako rzeźbiarz, szukał dla siebie najwłaściwszego tworzywa. Znalazł granit. W tym tworzywie poszukiwał siebie, bliskich, swoich rodzinnych stron. Poszukiwał jak każdy artysta do końca nigdy nie spełniony.


Joachim Utech – daty z życia

1889 – urodził się 15 maja w Białogardzie. Dzieciństwo i późniejsza nauka w miejscowym gimnazjum
1907 – wolontariat u kołobrzeskiego rzeźbiarza Brägera
1907/1908 – studia w Szkole Sztuk Pięknych w Charlottenburgu
1909/1910 – służba wojskowa w Kołobrzegu
1910/1911 – kontynuacja studiów w berlińskiej Szkole Sztuk Pięknych
1912/1913 – egzamin państwowy z rysunku oraz przedmiotów zawodowych
1913/1914 – studia w Akademii Sztuk Pięknych w Lipsku
1914/1918 – udział w I wojnie światowej
1919-1921 – wykonywanie zawodu wolnego artysty rzeźbiarza. Praca pedagogiczna w lipskiej szkole żeńskiej
1920 – pierwsza wystawa rzeźb w Królewcu
1921 -1925 – pobyt w Insterburgu (Wystruciu nad Pregołą), pierwsze nagrody za twórczość artystyczną
1925-1945 – życie i twórcza praca w Białogardzie. Prowadzenie zajęć o sztuce w miejscowym liceum
1936 – sukces na 20. biennale w Wenecji, zaproszenie na paryską wystawę światową
1937 – uznanie dzieł artysty za sztukę „zdegenerowaną”, potępienie przez oficjalne władze reżimu nazistowskiego
1945 – 1 marca ucieczka z Białogardu. W maju przyjazd do Lüneburga. Pierwsza powojenna wystawa w Hamburgu
1948/1949 – urlop naukowy udzielony przez ministra kultury i sztuki Dolnej Saksonii
1952 – przejście na emeryturę. Pobyt w górskiej klinice Daxweiler na kuracji serca. Wystawy zbiorowe w Kaiserslautern, Ludwigshafen, Wiesbaden
1955 – przyjazd do Marburga. Wystawy w Hesji i Westfalii
1957 – zwrot przez szczecińskie muzeum 86 dzieł pozostawionych w marcu 1945 roku w Białogardzie, udział w 4. biennale w Antwerpii
1958 – udział w wystawie zbiorowej w Ameryce Południowej
1959 – wystawa w Muzeum Narodowym w Norymberdze
1960 – zmarł 30 marca w Marburgu

tekst: Krystyna Rypniewska

Fotoreportaż z wystawy: